ROZPOZNAWANIE DYSLEKSJI U DZIECI

SZEŚCIOLETNICH

 

            Nie wszystkie dzieci – mimo dobrej sprawności intelektualnej, a także różnych zainteresowań i zdolności – mogą nauczyć się czytać za pomocą metod powszechnie stosowanych w szkole. Jeżeli u dzieci nie stwierdza się wady wzroku i słuchu, ale zauważa się pewne opóźnienia rozwojowe w zakresie funkcji percepcyjno – motorycznych (zwłaszcza wzrokowej, słuchowej, ruchowej), mówimy, że mają specyficzne trudności w czytaniu.

 

            Dla określenia tych trudności powszechnie stosuje się nazwę „dysleksja” (z greckiego dys – trudny, z łacińskiego lego – czytam). Zatem dysleksja jest to zaburzenie w opanowaniu umiejętności czytania. Ale nie tylko. Zazwyczaj z trudnościami w czytaniu  wiążą się trudności w pisaniu – zarówno pod względem ortograficznym (dysortografia), jak i graficznym (dysgrafia).

Zatem, uczeń dyslektyczny to taki, który w wyniku fragmentarycznych zaburzeń przejawia trudności w czytaniu i pisaniu. Jego funkcjonowanie na lekcji w dużym stopniu uzależnione jest od prawidłowej pracy nauczyciela w przedszkolu i szkole.

To właśnie wiek przedszkolny jest okresem intensywnego tempa rozwoju. Praca dydaktyczno – wychowawcza powinna polegać wtedy na stymulowaniu i kształtowaniu rozwoju dziecka, a także na działaniach profilaktycznych.

Rozpoznawanie dysleksji odbywa się w poradniach psychologiczno – pedagogicznych, dokąd należy kierować uczniów z trudnościami w nauce. Jednak już w przedszkolu nauczyciel powinien orientować się w objawach zaburzeń dziecka. Prawidłowe i wczesne rozpoznawanie jest podstawą doboru odpowiednich oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych.

Jedną z przyczyn trudności w uczeniu się mogą być zaburzenia rozwoju ruchowego przybierające formę ogólnej niezręczności ruchowej. Objawami niezręczności ruchowej są:

      niechęć do włączania się do zabaw zespołowych,

      trudności w bieganiu i maszerowaniu,

      trudności w opanowaniu jazdy na rowerze, wrotkach czy łyżwach.

W obrębie rozwoju ruchowego może również wystąpić obniżenie poziomu sprawności manualnej. Najczęstszymi objawami są:

      braki umiejętności samoobsługi,

      nadmierne napięcie mięśniowe (powoduje to zbyt mocne przyciskanie ołówka),

      za małe napięcie mięśniowe (linie rysunku są wtedy słabo widoczne, nierówne, faliste),

      zaburzona szybkość ruchów (zwalnianie dla uzyskania dokładności).

Ważnym elementem rozwoju ruchowego dziecka jest prawidłowy przebieg procesu lateralizacji. Istotą lateralizacji jest przewaga czynnościowa jednej strony nad drugą. Główne objawy to:

      sprawniejsze posługiwanie się ręką lewą,

      trudności w przyswajaniu pojęć określających stosunki przestrzenne,

      zakłócenia w orientacji w stronach swojego ciała,

      trudności w wykonywaniu ćwiczeń gimnastycznych,

      trudności w odwzorowywaniu elementów.

 

Istotną przyczyną trudności w uczeniu się może być zaburzona analiza i synteza wzrokowa. U dzieci z tego typu zaburzeniami obserwuje się następujące objawy:

      słaba spostrzegawczość,

      trudności w układaniu historyjek obrazkowych,

      trudności w rysowaniu.

 

Inną przyczyną trudności w uczeniu się są zaburzenia percepcji słuchowej. Dzieci z takimi defektami charakteryzują się:

      męczliwością przy słuchaniu opowiadań,

      kłopotami w uczeniu się na pamięć wierszyków i piosenek,

      kłopotami w wykonywaniu ćwiczeń rytmicznych.

 

Kolejną przyczyną niepowodzeń są zaburzenia rozwoju mowy i myślenia, co przejawia się w:

      nieprawidłowej wymowie,

      trudnościach w rozumieniu związków zachodzących między faktami na obrazkach,

      trudnościach w rozumieniu historyjek obrazkowych.

 

Ujemny wpływ na naukę wywierają zaburzenia dynamiki procesów nerwowych – nadpobudliwość psychoruchowa i zahamowanie.

            Nadpobudliwość psychoruchowa przejawia się w:

      niemożności spokojnego siedzenia,

      trudnościach w koncentracji uwagi, niedokładności w działaniu,

      łatwości wchodzenia w konflikty z rówieśnikami i dorosłymi.

 

Charakterystycznymi właściwościami dzieci zahamowanych psychoruchowo są:

      mała aktywność i bierność w działaniu,

      brak wyraźnych zainteresowań,

      przejawienie postaw lękowych.

 

Przykład zajęć korekcyjno – kompensacyjnych dla dzieci z obniżoną sprawnością motoryczną.

 

Trening relaksujący

 

      Zabawa w komórki do wynajęcia. W zabawie biorą udział wszystkie dzieci i nauczyciel. Dzieci siedzą w kole na krzesełkach. Jedno stoi w środku koła, nie ma krzesełka. Wymieniamy jakaś cechę. Wszystkie dzieci, które tę cechę lub rzecz posiadają, zamieniają się miejscami. Należy zadbać o to, aby każde z dzieci przynajmniej dwa razy zmieniło miejsce.

 

Zabawy rozwijające poczucie znajomości własnego ciała oraz orientację w przestrzeni.

 

1.    Dzieci stoją w parach naprzeciw siebie.                                        Nauczyciel daje polecenia:

      kładziemy swoją lewą rękę na ramieniu kolegi,

      kładziemy swoją prawą rękę na ramieniu kolegi,

      lewą nogę stawiamy za sobą (z tyłu),

      prawą nogę dołączamy do lewej,

      podajemy koledze swoją prawą rękę,

      lewą ręką łapiemy się za ucho,

      Prawą ręką dotykamy czubka nosa kolegi.

 

2.    Dzieci wykonują przysiady. Na polecenie nauczyciela wysuwają:

      lewą nogę do przodu,

      prawą nogę do przodu,

      lewą nogę w bok,

      prawą nogę w bok.

3.    Zabawa w „wyścigi rzędów”. Dzieci skaczą na jednej nodze do zaznaczonego miejsca, wracają do swojego rzędu (jeżeli w grupie są dzieci leworęczne, należy pozwolić im skakać na lewej nodze), 2 zmiany.

 

Trening ogólnorozwojowy

 

                  Ćwiczenia w spostrzeganiu i zapamiętywaniu cech istotnych oraz szczegółów:

 

1. Łączenie obrazków w pary (można wykorzystać gotowe karty lub wykonać je samemu); dzieci wymieniają się zestawami obrazków.
2. Porządkowanie liter z rozsypani według klucza: małe litery, wielkie litery.
3. Porządkowanie książek na półkach (od najniższej do najwyższej, od najcieńszej do najgrubszej).
4. Układanie klocków według wzoru na kartonie (można skorzystać z gotowych pomocy lub wykonać wzory samodzielnie); każde dziecko układa dwa wzory.
5. Układanie puzzli, opowiadanie ukierunkowane pytaniami: co widzisz na ułożonym przez siebie obrazku, co jest na górze, na dole, z lewej strony, z prawej strony, w środku, niżej, wyżej; co jest głównym elementem obrazka, co jest najważniejsze.

 

Trening specjalistyczny

 

1. Wyrabianie płynności ruchów ręki:

      kalkowanie linii prostej i falistych,

      zaznaczenie ołówkiem drogi w labiryncie (labirynt można wykonać samodzielnie),

      obrysowywanie kształtu ręki kolegi,

      powiększanie przedmiotów (w pokratkowanym polu),

2. Doskonalenie mikroruchów:

      wypełnianie figur na planszach szlaczkami (wg. wzoru z zachowaniem odpowiedniej kolejności szlaczków).

     3. Lepienie z plasteliny głównej postaci – bohatera historyjki ułożonej przez dzieci   

         Z puzzli w drugiej części zajęć.

 

Ćwiczenia utrwalające

 

Narysowanie obrazka, na którym:

      u góry jest…

      z prawej strony jest…

      na dole jest…

      największy jest…

     

 

 

Propozycje ćwiczeń dla dzieci z zaburzoną percepcją

wzrokową i słuchową.

 

Ćwiczenia percepcji wzrokowej

 

I Etap

1. „Co się zmieniło” – przygotowany zestaw rekwizytów pokazujemy dzieciom, omawiamy ich nazwy i prosimy o zapamiętanie ich ustawienia. Potem zgodnie z umową dzieci zamykają oczy, nauczycielka zmienia ustawienie przedmiotów. Zadaniem dzieci jest powiedzieć, jak zmieniło się ustawienie przedmiotów (zaczynamy od chowania jednego przedmiotu, potem zwiększamy liczbę rekwizytów).
2. „Opowiedz, co widziałeś ?” – w czasie spaceru, wycieczki czy pobytu w ogrodzie przedszkolnym prosimy o dokładną obserwację pewnego wycinka rzeczywistości. Po powrocie jedno dziecko drugiemu zadaje pytanie: Co widziałeś ?
3. „Kto zmienił miejsce ? – dzieci siedzą w kole na dywanie. Jedno z dzieci opuszcza salę. Wybrane dziecko zmienia miejsce. Zgadujący powraca na salę, uważnie przygląda się grupie i próbuje odgadnąć kto zmienił swoje miejsce.
4. „O którym koledze mówimy ? – określenie niektórych szczegółów ubrania oraz zwrócenie uwagi na upodobania i umiejętności kolegów.

 

II Etap

5. Składanie całości obrazka z jego części ( 6-16 części, treść obrazków różnorodna, cięcia według linii prostych i zakrzywionych, części o różnorodnych kształtach: kwadraty, prostokąty trójkąty, romby, wieloboki i formy nieregularne typu puzzle – układanie według wzoru i bez wzoru).
6. Wyszukiwanie drobnych szczegółów różniących dwa takie same obrazki, sześć obrazków różniących się szczegółami, w tej serii (sześcioobrazkowej)  znajdują się dwa obrazki jednakowe – w serii sześcioobrazkowej i (więcej) zadaniem dziecka jest znalezienie dwóch jednakowych obrazków, a jednocześnie wskazanie różnic występujących w obrazkach z tej serii.
7. Malowanie kształtów geometrycznych pędzlem na dużych arkuszach papieru – dziecko początkowo kreśli figury geometryczne w powietrzu. Następnie rysuje kredkami świecowymi figury geometryczne, kontury zamalowuje farbami.

 

 III Etap

8. Loteryjka literowa – wyszukiwanie liter podobnych i ich segregowanie. W zabawie dziecko jest skoncentrowane wyłącznie na wyszukiwaniu graficznych kształtów liter i odpowiadających im przedmiotów.
9. „Porządkowanie wyrazów” – dzieci otrzymują kartki z wyrazami o różnej liczbie liter ( zależnie od możliwości decka ). Przeliczają litery. Jedno z dzieci wywołuje wyrazy, np. trzyliterowe. Wtedy dzieci posiadające takie wyrazy podnoszą kartki do góry.
10. „Polowanie” – ćwiczenia służą utrwaleniu, rozpoznawaniu i zapamiętaniu liter. Terenem polowania jest otoczenie dziecka. Natomiast obiektem „polowania” mogą być wyrazy lub litery napisane na planszach, ilustracjach czy czasopismach dziecięcych. Polowanie odbywa się według określonego kryterium, np. wyszukiwanie wyrazów zaczynających się wielką literą lub wyrazów, w których występuje podana wcześniej litera, albo wszystkich wyrazów o tym samym zapisie graficznym.

 

 

Ćwiczenia percepcji słuchowej

 

I Etap

1. „Co słyszysz ?” – wyodrębnianie dźwięków z tła dźwięcznego i właściwe ich nazywanie. W zabawie wykorzystujemy całą gamę dźwięków. Schowani przed wzrokiem dziecka np.  za kotarą, wydobywamy różne dźwięki znane dzieciom (dzwonka, grzechotki, bębenka, plusk wody, dźwięk kluczy, nożyczek).
2. Rozwijanie poczucia rytmu – należy przygotować dwa instrumenty perkusyjne. Uderzamy w swój instrument; zadaniem dziecka jest odtworzenie tego samego dźwięku na drugim instrumencie.
3. Odtwarzanie liczby usłyszanych dźwięków i ich rytmu w układach przestrzennych za pomocą klocków (dźwięki występujące jeden po drugim – klocki obok siebie; przerwa pomiędzy dźwiękami – klocki rozsunięte).

 

II Etap

1. „Zgadnij, co powiedziałam ?  - synteza słuchowa wyrazów wypowiadanych przez nauczyciela sylabami, głoskami (np. so-wa, ta-bli-ca, po-mi-dor…; k. o. t.; w. a. g. a.; o. k. n. o…)
2. Wyróżnianie określonej głoski – loteryjka obrazkowa. Pokazujemy dziecku obrazki przedstawiające różne przedmioty, mówiąc: wybierz te, których nazwy zaczynają się na „o” (np. oko, osa), na „a”, na „k” itp. Wybrane obrazki dziecko odkłada na oddzielne miejsce.
3. „Namaluj mnie” – wyodrębnianie głosek na początku lub na końcu wyrazu można połączyć z działalnością plastyczną dzieci. W rogu kartoników przeznaczonych do rysowania naklejamy niewielkie ilustracje przedstawiające przedmioty znane dzieciom. Dobór obrazków uwzględnia występowanie odpowiedniej głoski na początku lub na końcu każdego z wyrazów, Zadaniem dzieci jest narysowanie takiego przedmiotu, który również zaczyna się lub kończy taką samą głoską

 

III Etap

1. „Do rymu” – nauczycielka podaje wyraz, a dzieci szukają do niego rymu. Następnie każde dziecko otrzymuje karteczkę z wypisanym prostym, znanym wyrazem, do którego samo szuka rymu.
2. „Moja bajka” – korzystając z bogatej wyobraźni i fantazji dzieci, wspólnie z nimi tworzymy nową bajkę. Można zacząć zabawę od znanej dzieciom bajki, którą następnie modyfikujemy i przetwarzamy, wprowadzając zupełnie nowe, nie znane dzieciom słownictwo.
3. Dokończ zdanie – Poszedł Marek na jarmarek kupił sobie psa. Następne dziecko powtarza zdanie dodając - Poszedł Marek na jarmarek kupił sobie psa i kota…

 

Pierwszym etapem udzielania pomocy dziecku jest rozpoznanie jego trudności, nauczyciel może pomóc dziecku, dostrzegając wcześnie objawy „ryzyka dysleksji’ i kierując w porę dziecko na badania diagnostyczne. Badania takie robione są w poradniach psychologiczno – pedagogicznych oraz w Poradniach Diagnostyczno – Terapeutycznych Polskiego Towarzystwa Dysleksji, są to badania wielospecjalistyczne, prowadzone przez psychologa, pedagoga i logopedę, w razie potrzeby konsultantami są lekarze: neurolog, okulista, laryngolog, pediatra, a w przypadku wtórnych zaburzeń nerwicowych psychiatra.

Rozpoczęcie nauki czytania w grupach zerowych powoduje, że „trudności szkolne” mogą pojawić się już w wieku przedszkolnym. Dlatego działania profilaktyczne należy rozpocząć jak najwcześniej. Wiek przedszkolny charakteryzuje się dużą podatnością na oddziaływania stymulacyjne, w związku z czym podejmowanie ich ma duże znaczenie profilaktyczne.

Jeżeli dziecko „ryzyka dysleksji” obejmiemy opieką możliwie jak najszybciej, zapewniają mu pomoc logopedyczną i pedagogiczną, ukierunkowaną na stymulację rozwoju nieprawidłowo rozwijających się funkcji, w niektórych wypadkach możemy powodować całkowite zlikwidowanie tych trudności i uniknięcie trudności szkolnych. Tak więc, wiek przedszkolny jest szczególnie ważnym okresem rozwoju tych dzieci, a celem oddziaływań powinno być udzielenie wszechstronnej pomocy dziecku, aby osiągnęło gotowość do nauki czytania i pisania przed pójściem do szkoły. Potrzebny jest konsekwentny system działań na rzecz przygotowania dziecka w wieku przedszkolnym do nauki czytania i pisania oraz program nauczania, czytania i pisania przez obcowanie w zabawie z materiałem literowym, rozwijaniem mowy, świadomości językowej, słuchu związanego mową, zdolności dokonywania analizy i syntezy wyrazowej, sylabowej, fonetycznej i logopedycznej.

                                        

                                                      Opracowanie – Dorota Bagińska

 

                                                                                                                                            zródło - www.eduforum.pl/modules